Giới thiệu họ tộc Vương Đình
TÌM VỀ CỘI NGUỒN
Những thao thức về cội nguồn, vừa theo tình cảm tự nhiên, vừa như một quyền lợi và nghĩa vụ, đã không bao giờ nguôi ngoai trong tâm trí mọi thành viên Họ tộc. Chính vì thế, ngay trong lần đầu tái lập họp mặt Họ tộc, ngày 25-4-1992 tại nhà Ông Vương Đình Chữ ở Sài Gòn (với sự hiện diện của hơn 20 người, từ Bắc chí Nam, đại diện gần đủ các chi tộc. Trong cuộc họp Cha Khởi đã nhắc lại câu chuyện kể của Ông Lương. Ông Vương Đình Lương (21-12-1919) kể lại rằng: trước năm 1945, khi ra Vinh, Ông thấy có Nhà in mang tên Vương Đình Châu, về hỏi thầy là Cụ Vương Đình Bá (còn gọi là Cố Cụ Giáo, 1883-1973) xem chủ nhà in đó có liên hệ bà con gì không? Cụ Bá trả lời rằng: Cánh Vương Đình Châu đó thuộc chi tộc Vương Đình ở Nam Đàn, còn Vương Đình nhà ta từ trong Thạch Hà.
Từ lời của Cụ Vương Đình Bá, nay được xem như lời di trối, bà con đã cử Ông Vương Đình Lương là Thủ chỉ ngoài đời (không kể Lm Vương Đình Ái) của Họ tộc và Cha Vương Đình Khởi đi Thạch Hà một chuyến để tìm hiểu ngọn nguồn tận nơi. Công cuộc tìm về cội nguồn họ tộc đã diễn ra qua 3 giai đoạn: Tìm họ, nhận họ và nhập họ.
I – TÌM HỌ
Ngày 19-5-1992, Ông Lương và Cha Khởi đã đến Thạch Liên, Thạch Hà, nơi được xem là gốc gác của Họ tộc Vương Khả, gặp nhiều vị cao niên, đặt vấn đề và trao đổi. Ngày 19-6-1992, Cha Khởi viết một bản tường trình, nay tham khảo thêm tài liệu mới, chúng tôi giới thiệu lại các điểm chính như sau:
Ông tổ của Họ tộc Vương Khả có tên là Vương Chấn (còn gọi là Đen), từ Quảng Đông qua lập nghiệp ở đây khoảng 500 năm trước: “Cách đây khoảng 500 năm vào thời Lê Trung Hưng (1533-1558), họ Vương Khả đã được khai sinh tại thôn Đà Bến, xã Bàn Thạch, phủ Hà Thanh, phần đất của Nam Nghệ An, nay là Thôn Nguyên thuộc xã Thạch Liên, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh”[1]. Tính đến con của Ông Tộc trưởng Vương Khả Hán hiện nay, đã trải qua 13 đời. Gia phả của Họ tộc được lưu giữ trong Nhà Thờ Tổ và được cập nhật hằng năm, vào ngày rằm tháng bảy.
Ông Lương và Cha Khởi đã có cuộc trao đổi cụ thể với Ông Vương Khả Luận, ở xóm Hanh, Thạch Liên. Ông Luận sinh năm 1928, từng nhiều năm làm Trưởng Công An Thạch Hà, nghỉ hưu năm 1989. Nhận thấy Ông Luận trạc tuổi với Viện phụ Vương Đình Lâm (1930) nên hai bên cùng lấy làm mốc điểm, ngược thời gian, tìm về các bậc tiền bối.
Tính từ ông Luận lên đến 6 đời, có cụ tổ Vương Khả Định. Cụ Vương Khả Định có người anh ruột tên là Vương Khả Linh, được gia phả ghi: “Ông Vương Khả Linh đã rời quê hương đi đâu không biết, vào lúc khoảng 40 tuổi, Ông có làm xã trưởng”.
Tính từ Viện phụ Lâm lên đến 6 đời, có cụ Vương Tiên Công mà mộ táng tại Thọ Ninh. Vương Tiên Công không phải là tên riêng mà có nghiã là “một ông họ Vương đời trước”, không rõ tên. Phải chăng Vương tiên công này là Vương Khả Linh?
Vấn đề tạm dừng ở đó để hai bên tiếp tục tìm hiểu thêm.
Ông Lương về Thạch Hà dự lễ cúng Tổ rằm tháng bảy 1992 (nhằm ngày 16-8 dương lịch). Sau chuyến đi đó, trong thư ngày 16-8 viết cho Cha Khởi, Ông Lương viết rằng: “Trước ngày ra đi, Chú đã xác định là họ Họ tộc Vương Khả ở Thạch Hà dứt điểm là họ nhà ta rồi như Ông Nội đã bảo. Chỉ còn vấn đề là mình thuộc cửa đại tôn, cửa thứ, cửa tam thôi… Chuyện đó còn phải tìm hiểu”. Với niềm tin như thế, Ông Lương đã thưa trước bàn thờ Tổ tiên tâm tình như sau: “Đã khá lâu, theo Cha Ông truyền tụng, chúng con đã biết mình là con cháu của Tổ Tiên. Chúng con vẫn hướng lòng mình về Tổ Tiên, nhưng vì hoàn cảnh này khác, chưa có điều kiện về viếng nhà thờ Tổ Tiên. Giờ đây, trước bàn thờ Tổ tiên, chúng con xin Tổ Tiên xá lỗi cho.Chúng con xin cúi đầu kính bái và nói lên lòng sung sướng được làm con cháu Tổ Tiên và xin hết lòng tri ân Tổ Tiên”. Hướng về bà con Họ tộc Vương Khả đang hiện diện, Ông Lương bày tỏ: “Theo truyền tụng của Cha Ông, chúng tôi biết mình thuộc Họ Vương ở Thạch Hà, nay còn chưa rõ là thuộc cửa nào: cửa đại tôn hay cửa nhị, cửa tam…và thuộc chi nào. Về vấn đề này, chúng tôi đang tìm hiểu cho chính xác. Xin các vị trong các cửa họ, các chi nghiên cứu và xác minh dùm để chúng tôi được gia nhập đúng vào cửa họ nào, chi nào”.
Đáp ứng nguyện vọng này, Họ tộc Vương Khả hành động một cách bài bản, qua hai việc ở hai cấp khác nhau. Ông Vương Khả Luận trong lá thư ngày 12-11-1992, cho biết cụ thể như sau:
1/ Bàn hỏi riêng các Chi. Ông Luận viết: “Theo tôi nghĩ việc tìm nguồn cội của Họ là một điều vô cùng quan trọng, chính vì vậy mà phải được các bác trong các chi nhóm xem xét, đối chiếu với gia phả trước, do đó vừa qua tôi đã mang bản “Tìm nguồn cội” của Bác Khởi gửi về đến Khánh Lộc, Vượng Lộc thông qua các bác biết, sau đó tôi lại mang về thông qua các bác ở họ đại tôn xem xét nghiên cứu tiếp”.
2/ Họp Họ tộc. Ông Luận viết: “Bác Hán tộc trưởng đã tổ chức một cuộc họp thành phần gồm đại diện của các chi nhóm họ. Mỗi chi nhóm họ gồm có hai người: một bác tộc trưởng và một bác thủ chỉ (thủ chỉ là người cao tuổi nhất trong chi nhóm đó). Cuộc họp diễn ra trong bầu khí vui tươi phấn khởi, đoàn kết, thảo luận sôi nổi và nhất trí rất cao”.
Nội dung của cuộc họp là “xem xét lại chi nhóm họ Vương Đình ở Đức Thọ có phải nguồn gốc thuộc họ Vương Khả ở Thạch Liên, Thạch Hà hay không?”
Kết quả cuộc họp là xác định được hai điều, như được nêu trong thư của Ông Luận
Điều 1: Họ tộc Vương Đình thuộc họ tộc Vương Khả. Ông Luậnviết như sau: “Sau khi thảo luận thì nhất trí hoàn toàn là chi nhóm họ Vương Đình ở Đức Thọ thuộc nguồn cội họ Vương Khả ở Thạch Liên, Thạch Hà là điều đúng chắc chắn. Các bác có nhắc lại lời cụ Vương Đình Bá có nói với con cháu là “họ nhà ta ở trong Kẻ Già ra (Kẻ Già là Thạch Liên, Thạch Hà ngày nay), cả vùng Can Lộc, Thạch Hà, Cẩm Xuyên chỉ có họ Vương Khả nguồn gốc ở Thạch Liên, Thạch Hà mà thôi, điều đó là khẳng định đúng đắn. Trong thảo luận nhiều ý kiến lý thú làm sáng tỏ thêm: có bác phát biểu ngày xưa ông cha ta truyền bá cho con cháu phần lớn là bằng miệng, bằng lời nói mà thôi, nhưng vẫn thực hiện tốt. Lời nói của cụ Bá như vậy là vô cùng quý báu, không những có giá trị cho con cháu ngày nay mà còn có giá trị lớn cho các thế hệ mai sau nữa”.
Điều 2: Họ tộc Vương Đình thuộc chi tộc Cụ Vương Khả Linh. Sau khi thống nhất điều 1 trên đây, cuộc họp đã trao đổi điều tiếp theo là “Chi nhóm Vương Đình ở Đức Thọ thuộc nguồn cội họ Vương Khả Thạch Liên thì trực tiếp chi nhóm họ nào là đúng?” Ông Luận cho biết: “Qua nghiên cứu và thảo luận thì chi nhóm nào cũng có 6 đời trở xuống cả. Song đối chiếu với gia phả và nhiều yếu tố khác thì chi nhóm họ Vương Đình ở Đức Thọ cùng trong chi nhóm họ của chú Luận, như trong gia phả chi nhóm họ chú Luận ghi là đúng […] Kết luận cuộc họp các bác đã nhất trí hoàn toàn là chi nhóm họ Vương Đình ở Đức Thọ cùng trong chi nhóm họ của chú Luận và giao cho chú Luận ghi thư cho hai ông Vương Đình Lương và Vương Đình Khởi”.
Chính theo quyết định này mà ông Vương Khả Luận đã viết thư ngày 12-11-1992, với các nội dung chính như nêu trên.
Về phía Họ tộc Vương Đình, trong cuộc họp mặt lần thứ hai, ngày 06-02-1993, cũng tại Sài Gòn, ngoài thành phần như lần trước (trừ O Vương Thị Quý), có thêm sự hiện điện của các Bác Vương Đình Huệ, Vương Đình Hoàn; các Chú Vương Đình Lương, Vương Đình Sanh; O Vương Thị Linh và đặc biệt có đại diện của hải ngoại là anh chị Vương Đình Phương và cháu Vương Quỳnh Trang, vấn đề tìm về cội nguồn lại được đem ra trao đổi. Cha Khởi đã báo cáo về chuyến đi năm trước và các diễn tiến tiếp theo. Bác Vương Đình Châu cung cấp thêm thông tin: “Khoảng năm 1941, 1942, Cụ Vương Đình Hòe cho biết có người từ trong Thạch Hà ra nhận họ nhưng do hoàn cảnh khi đó, chưa xác nhận được nên đã không đi đến quyết định. Chú Vương Đình Cam cũng biết chuyện này”. Cuộc họp đi đến quyết định chung: “Qua thảo luận và sau khi nghiên cứu thư và gia phả của ông Vương Khả Luận, đối chiếu với lời dặn dò của tiên nhân và theo những gì thế hệ hôm nay còn biết, còn nhớ: các người tham dự cuộc họp đã nhất trí xác quyết nhìn nhận họ tộc Vương Đình thuộc về họ tộc Vương Khả. Việc thuộc về chi họ nào, sẽ được tiếp tục tìm hiểu thêm. Cuộc họp quyết định cử Cha Vương Đình Khởi thay mặt viết thư trình bày kết quả hôm nay với họ Vương Khả Thạch Hà và cử Ông Vương Đình Lương và Ông Vương Đình Huệ đi Thạch Hà để thắt chặt hơn quan hệ Họ tộc và đồng thời tìm hiểu thêm gia phả cũng như thể hiện tâm tình biết ơn Tổ tiên một cách cụ thể”.
Vấn đề này được bà con tiếp tục đưa ra thảo luận trong các cuộc họp của Họ tộc tiếp theo lần 3 (1994, Châu Sơn, BMT), lần 4 (Thánh Mẫu, Đà Lạt, 1995) Vào những năm này, quan hệ giữa họ tộc Vương Đình với bà con họ tộc Vương Khả ngày thêm nồng ấm, được thể hiện qua việc Ông Lương hằng năm về Thạch Hà dự lễ Tổ, qua tiếp xúc với bà con Vương Khả ở Lâm Đồng, Hà Nội, Bình Tuy, Sài Gòn. Đặc biệt, đại diện Vương Khả đã có mặt lần đầu tại cuộc họp Họ tộc lần 6 tại Thọ Ninh, năm 1997, với 6 vị đại diện cho 6 chi tộc. Cuộc họp Họ tộc lần thứ 12 và là lần thứ hai tại Thọ Ninh (ngày 7,8/8/2006), phái đoàn đại diện Họ tộc Vương Khả gồm 10 người đã về tham dự. Và nhân dịp này, bà con Vương Đình với gần 30 người đại diện, đã về viếng Nhà Thờ Tổ ở Thạch Hà ngày 8-8. Những cuộc giao lưu như thế làm cho tình thân giữa hai bên thêm bền chặt.
II- NHẬN HỌ
Sau hơn 10 năm khởi sự công cuộc tìm về cội nguồn mà kết quả cụ thể là họ tộc Vương Khả đã nhìn nhận họ tộc Vương Đình thuộc họ tộc Vương Khả Thạch Hà, chi tổ Vương Khả Linh. Họ tộc Vương Đình xem việc này như phù hợp với lời di trối của tiên nhân nhưng phải đến cuộc họp mặt thứ 10 tại Pleiku, ngày 20, 21-02 năm 2003, vấn đề mới được chung quyết. Biên bản ghi lại như sau: “Theo lời dạy của tiên nhân thì họ tộc Vương Đình chúng ta bắt nguồn từ Thạch Hà. Trên cơ sở này, Ông Vương Đình Lương và cha Vương Đình Khởi đã lên đường tìm về cội nguồn năm 1992, đã tiếp xúc và tìm hiểu bà con Vương Khả là dòng họ Vương duy nhất tại Thạch Hà. Hai bên cũng đã tìm thấy cơ sở khả dĩ cho việc ráp nối, nhận họ. Và từ năm đó đến nay, hai bên vẫn giữ liên lạc. Về phía Vương Đình, chúng ta đã đóng góp vào việc trùng tu đền thờ Tổ, hằng năm Ông Vương Đình Lương vẫn về Thạch Hà lễ Tổ vào rằm tháng Bảy và mới đây (11/2002), Ông Vương Đình Chữ cũng về viếng Tổ và gặp gỡ bà con. Ông Vương Đình Chữ nêu ý kiến chúng ta nên “chính thức hóa” quan hệ này qua nghi thức nhận họ, để một đàng khẳng định di huấn của Tổ tiên, đàng khác để chấm dứt một vấn đề không thể tiến xa hơn nữa và không thể có giải đáp khác. Sau nhiều ý kiến thảo luận, phần đông bà con đã đồng ý nhận họ và nhập họ (chỉ thêm tình thêm nghĩa, thêm tình liên đới, thêm anh em mà không có hệ lụy to lớn nào) và ủy quyền cho Ban Thư ký liên hệ với phía họ tộc Vương Khả để trao đổi thêm các vấn đề liên quan”.
III- NHẬP HỌ
Ngày 17-3-2004, linh mục Vương Đình Ái qua đời tại giáo họ Trung Mỹ, Thành phố Vinh. Đông đảo bà con thuộc họ tộc Vương Đình từ mọi miền đất nước về chịu tang và tiễn đưa Cha về nơi an nghỉ cuối cùng. Phái đoàn bà con Vương Khả tại Thạch Hà cũng đến phân ưu. Nhận thấy đây là dịp may hiếm có, Ông Vương Đình Chữ đã đề nghị hai bên tiến hành nghi thức nhận họ và nhập họ. Hai bên đã hoan hỷ chấp nhận đề nghị này và ấn định ngày giờ cùng diễn tiến nghi thức.
Đúng 9 giờ ngày Chúa nhật 21-3-2004, nhằm ngày 01 tháng hai năm Giáp Thân, phái đoàn đại diện họ tộc Vương Đình, gồm 23 thành viên, do cụ Thủ chỉ Vương Đình Lương dẫn đầu, đã về đến Thạch Liên, Thạch Hà.Tại đây, hai bên đã giới thiệu và làm quen nhau. Sau đó, Bác Vương Khả Dần đã giới thiệu tóm lược gia phả họ tộc Vương Khả và xác nhận rằng họ tộc Vương Đình thuộc chi nhánh cụ Tổ Vương Khả Linh.
Sau một hồi trà nước và nói chuyện, tất cả cùng nhau ra nhà thờ Tổ và tiến hành nghi thức nhận họ và nhập họ, cụ thể như sau:
Sau khi những người đại diện cho hai chi tộc Vương Khả và Vương Đình tiến vào nhà thờ và sau một hồi chiêng trống, Bác Vương Khả Trọng cung thưa, kính báo cùng Tổ tiên về nghi lễ hôm nay.
Đại diện họ tộc Vương Đình dâng lễ vật lên bàn thờ Tổ tiên. Lễ vật gồm 4 mâm ngũ quả, cau trầu, rượu, nến, nhang, hoa và một khoản tiền lễ. Thủ chỉ Vương Đình Lương tâu lên tâm sự cùng Tổ tiên, bày tỏ niềm vui mừng được qui tụ dưới bóng của Tổ tiên. Sau đó, tất cả bà con Vương Đình cùng niệm hương trước bàn thờ.
Kế đó, họ tộc Vương Khả cử hành lễ tế:
Sau khi vị chủ sự kính báo cùng Tổ tiên, Bác Tộc trưởng dâng rượu và vái nhang.
Vị chủ sự kính thỉnh chư vị Tổ tiên về chứng giám
Bác Vương Khả Xuân đọc bản tấu trình, đại ý rằng con cháu họ tộc Vương Đình sau bao năm xa cách, nay nhờ ân phúc Tổ tiên, tìm về được cội nguồn, xin Tổ tiên chuẩn nhận và chúc phúc.
Đại diện họ tộc Vương Khả dâng rượu, niệm hương kết thúc nghi thức.
Sau khi nghi lễ kết thúc, tất cả bà con hai họ ngồi quây quần bên nhau, chung hưởng lộc của Tổ tiên, nói chuyện rôm rả.
Cuối cùng là bữa cơm gia đình thân mật, thắm tình nghĩa họ tộc, tại nhà Bác Tộc trưởng. Trong bữa ăn, một số đại diện hai bên đã phát biểu cảm tưởng, tâm tình. Tất cả đều ước mong Họ Vương ngày càng phát triển và thịnh đạt, gia tăng đoàn kết và tương trợ nhau.
Trước khi ra về, Ông Lương nói lời cám ơn và tạm biệt. Đoàn họ tộc Vương Đình rời Thạch Liên lúc 12g30.
Như vậy, một tiến trình dài 12 năm (1992-2004) đã kết thúc tốt đẹp.
Nhưng sự việc Tổ tiên của chúng ta từ họ Vương Khả lương dân Thạch Hà, theo đạo Công giáo và về định cư ở Thọ Ninh-Đức Thọ có thể lý giải như thế nào?
Quả là không có một chứng cứ sử liệu nào để xác định vấn đề này nhưng có thể phác họa một bức tranh như sau:
Khoảng cách giữa các thế hệ thường được tính trong khoảng thời gian 25 – 30 năm. Tam thế tổ Vương Đình Đào (chi thứ) sinh năm 1860, Nhị thế tổ Vương Đình Quế sinh khoảng năm 1830, như vậy, Nhất thế tổ Vương Tiên Công sinh khoảng cuối thế kỷ 18 hay đầu thế kỷ XIX. Theo gia phả của họ tộc Vương Khả, cụ tổ Vương Khả Linh (nay được xác định là Vương Tiên Công) rời đi đâu không rõ lúc khoảng 40 tuổi. Có thể Cụ Tổ đã xuôi về Chợ Thượng, một điểm giao lưu thương mại quan trọng của vùng Hà Tĩnh, buôn bán làm ăn và ngụ cư ở Trường Xuân rồi lấy vợ Công giáo. Vì thế Cụ Tổ không quay lại Thạch Hà để cúng bái hằng năm, vì khi đó, luật đạo còn nghiêm khắc không cho phép cho nên gia phả họ tộc Vương Khả không ghi gì thêm về Cụ Tổ. Một dấu chỉ bề ngoài của sự thay đổi này là chuyển họ từ Vương Khả thành Vương Đình. Có thể do lập gia đình muộn (sau 40 tuổi) nên Cụ tổ chỉ có một người con là Vương Đình Quế. Gia đình lập nghiệp ở Trường Xuân, xem ra khá thành đạt mà chứng cứ là Cụ tậu được nhiều ruộng đất ở Trường Xuân, Yên Thượng, và cả một trang trại tại Kẻ Quánh (người địa phươg gọi là “Kẻ Quéng”), trên bờ sông Ngàn Trươi, cách Chợ Thượng khoảng 10-15 km là những nơi mà những người thuộc thế hệ như Ông Vương Đình Cam (1935) hay Ông Vương Đình Phương (1936) từng đi thu hoạch hoa lợi.
Khi Nhị thế tổ Vương Đình Quế chào đời và lớn lên thì đạo Công giáo đang ở thời kỳ bị bách hại gay gắt thời vua Minh Mạng (1820-1840), thời vua Thiệu Trị (1841-1847) và nhất là dưới thời vua Tự Đức (1848-1883). Trong chí hướng bảo vệ đức tin và tìm nơi an toàn hơn, các Tổ đã tìm về cư ngụ tại Thọ Ninh là một làng giáo toàn tòng, một giáo xứ kỳ cựu và có truyền thống tương thân tương trợ, đoàn kết bảo vệ lẫn nhau. Chính trên vùng đất mới này mà tam thế tổ Vương Đình Liệu (Chi Trưởng) và Vương Đình Đào (Chi Thứ) đã được sinh ra, được tiếp nối bởi nhiều thế hệ, cho đến khi có những biến động thời cuộc, buộc một số bà con di cư vào Nam.
Chúng ta chung tâm tình cảm tạ Thiên Chúa và tri ân Tổ tiên đã cho chúng ta tìm được cội nguồn, như lòng mong ước và như trách nhiệm đòi hỏi.
Chúng ta cùng cảm tạ Thiên Chúa và tri ân Tổ tiên đã ban cho chúng ta đức tin và duy trì đức tin cho đến ngày nay, cũng như đã để lại cho chúng ta những truyền thống tốt đẹp trong nếp sống.
[1] Vương Sỹ Đình: Ba danh nhân họ Vương Xứ Nghệ. Hà Nội, Lao Động, 2014, trang 41.
